2020 staat in het teken van 100 jaar Hannie Schaft. Om dit bijzondere jaar te vieren organiseert de Nationale Hannie Schaft Stichting diverse evenementen en activiteiten. Vaak gebeurt dit in samenwerking met en met medewerking van andere organisaties en mensen, zoals onder meer de gemeente Haarlem, Alpha Security, BlauwHelpt, de Haarlemse Hannie Schaft School en historicus en schrijver Peter Hamman, filmmaker Deborah van Dam, Ayal van Kessel en nog veel anderen. Voor deze samenwerking is de Stichting hen zeer erkentelijk. Tegelijkertijd zijn we drie Haarlemse ondernemingen, Coffee on Wheels en ijssalon Garrone bijzonder dankbaar. Zij stonden gedurende enkele activiteiten klaar om de inwendige mens van de deelnemers te verzorgen met overheerlijke koffie en ambachtelijk gemaakt ijs. Dit alles in goede banen geleidt door Alpha Security
De Haarlemse verzetsstrijder Hannie Schaft, ook bekend als ‘het meisje met het rode haar’, zou 16 september 100 jaar zijn geworden. Ter gelegenheid hiervan heeft de Hannie Schaft Stichting op deze dag in het Kenaupark een feestelijke bijeenkomst gehouden met kinderen van de Hannie Schaftschool. De bijeenkomst markeerde tegelijkertijd de start van het jaar, waarin het leven van Hannie Schaft wordt gevierd.
Verjaardagscadeaus
De scholieren hadden voor deze gelegenheid verjaardagscadeaus in elkaar geknutseld: (fantasie)voorwerpen die Hannie Schaft, als ze nog geleefd had, goed zou hebben kunnen gebruiken bij haar verzetswerk. Daaronder was een armband die zou kunnen worden getransformeerd in een pistool. Ook bevatte een cadeautje een grote oorbel, waarmee Hannie zich, in geval van nood, naar een andere plek had kunnen verplaatsen. Schrijver en historicus Peter Hammann, auteur van het boek Hannie, en documentairemaker Deborah van Dam, die momenteel een film over Hannie maakt, koppelden de voorwerpen aan gebeurtenissen uit het ‘echte’ leven van Hannie. Denk daarbij aan de aanslagen op nazi’s en collaborateurs die Hannie tijdens de oorlog pleegde.
Foto: Ron Hogenboom
Het vieren van Hannies leven
Hannies leven eindigde tragisch. Enkele weken voor het einde van de Tweede Wereldoorlog werd ze in de Bloemendaalse duinen door de nazi’s gefusilleerd. Ze betaalde met haar leven voor de idealen waarvoor zij streed. De stichting legt de nadruk dit jaar echter vooral op het vieren van haar leven, op de belangrijke bijdrage die zij in de oorlog aan onze samenleving heeft geleverd. Hannie kwam op voor de vrijheid van mensen en inclusiviteit in onze samenleving. Vandaar ook het feestelijke karakter van de aftrap in het Kenaupark. In de bomen hingen ballonnen; de kinderen kregen fris met iets lekkers en tevens een ijsje.
Foto: Ron Hogenboom
In de huid van Hannie
De scholieren bleken verschillende feiten uit het leven van Hannie goed te kennen. Bijvoorbeeld dat Hannie zich later in de oorlog moest vermommen met een bril en geverfd haard, opdat de Duisters haar niet zouden herkennen. Ook mochten zes meisjes een “auditie” doen om echt in de huid van Hannie te kunnen kruipen. De jury, bestaande uit Deborah van Dam en Peter Hammann, koos uiteindelijk het meisje Loulou uit: zij verscheen aan het einde van de viering, gekleed in een lange crèmekleurige jas, met een rode pruik op en een brilletje met ronde glazen. Alsof Hannie Schaft weer tot leven was gewekt. Peter Hammann sloot de bijeenkomst feestelijk af. Alle kinderen kregen van hem zijn boek Hannie. Daarin gaat de auteur onder meer in op bij wie Hannie werkelijk was en wat haar motiveerde om bij het verzet te gaan.
Vandaag, 16 september, is het precies 100 jaar geleden dat Hannie Schaft werd geboren. De feestelijke aftrap van dit bijzondere jaar wordt gemarkeerd door een video opname van 100 vrouwen, die in het Haarlemse Kenaupark een saluut brachten aan Hannie rondom haar beeld Vrouw in Verzet.
Naast vrijwilligers uit alle delen van het land bestonden de deelnemers grotendeels uit KLM-medewerksters, verenigd in Blauw Helpt. “Vrijheid is kunnen kiezen wat je wil, is kunnen zijn wie je bent, maar ook kunnen luisteren naar de mening van een ander die diezelfde vrijheid ook heeft”, aldus een van de deelneemsters. Deze video benadrukt de relevantie van Hannie en haar destijds ook zeer jonge medestrijdsters anno nu. Hedendaagse vrouwen direct verbonden met historie van vrouwelijk empowerment.
Op 29 november 2020 vindt er een grootse viering plaats als bruisend hoogtepunt van dit unieke jaar. De programmadetails volgen in het najaar.
In het kader van de komende aftrap – via een nog te presenteren promotiefilm – van 100 jaar Hannie Schaft, werd Stichtingsvoorzitter Jeroen Pliester geïnterviewd op Haarlem 105. Hij praat over wie Hannie was, waarom zij deed wat zij deed en waarom Hannie tegenwoordig relevanter is dan ooit. Ook licht hij een tipje van de sluier op over de 100 jaar Hannie Schaft activiteiten in het najaar. Beluister hier het interview.
Op maandag 29 juni 2020 kwamen 100 feestelijk geklede vrouwen naar het Kenaupark om een filmopname te maken als eerbetoon aan 100 jaar Hannie Schaft. Naast korte interviews met de vrouwen zijn er spectaculaire drone beelden gemaakt. Dankzij de medewerking van onder andere Blauw Helpt, een initiatief van KLM’rs om maatschappelijke doelen te ondersteunen, konden wij met heel veel KLM vrouwen en andere vrouwen uit heel het land de opname tot stand brengen. De gemeente Haarlem hielp onder meer met een extra schoonmaakbeurt van het Kenaupark, dat er onberispelijk bij lag. Een heel mooi voorbeeld van hoe je samen (met heel veel vrijwilligers en instellingen) het verschil kunt maken. Daar zijn wij als Stichting heel dankbaar voor. Nu is het wachten op de nabewerking van de beelden. Zodra de film klaar is zal deze met iedereen gedeeld worden.
Op 4 mei 2020, in het jaar dat wij vieren dat Hannie Schaft 100 jaar geleden werd geboren, is bekend gemaakt dat een prachtfoto van Hannie Schaft samen met Verzetsvriendin Truus Oversteegen opgenomen is in de foto canon ‘de Tweede Wereldoorlog in 100 foto’s’. Een mooi eerbetoon aan de moed en doortastendheid van jonge vrouwen, die in actie kwamen voor onze vrijheid. Meer informatie kun je vinden op in100fotos.nl
Hannie Schaft is dit jaar, 2020, 100 jaar geleden geboren. Dat is een reden om te vieren. Wij zijn blij dat Hannie ooit op deze aarde rondliep, dat zij 100 jaar geleden werd geboren en deed wat zij deed: opkomen tegen onrecht, uitsluiting en onderdrukking. Reden om in plaats van te herdenken juist dit feit te vieren. Met als motto, 100 jaar Hannie Schaft: pal voor de vrijheid. Groots, op een andere Haarlemse locatie dan u gewend bent, waar wij zeer veel belangstellenden verwachten, die een extra bijzonder programma zullen ervaren. Zet de datum van deze viering alvast in uw agenda: zondag 29 november. En niet alleen op genoemde dag, maar ook op andere dagen in dit jaar zullen wij vieren dat Hannie een eeuw geschiedenis heeft.
De Hannie Schaftlezing 2019 wordt dit jaar verzorgd door Sigrid Kaag. De lezing is onderdeel van de jaarlijkse Nationale Hannie Schaft Herdenking. Sigrid Kaag (D66) is minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Sigrid Kaag is oud-diplomaat bij de Verenigde Naties en werkte eerder bij Shell. Tevens was zij korte tijd waarnemend minister van Buitenlandse Zaken en daarmee de eerste vrouwelijke minister van Buitenlandse Zaken van Nederland. In 2016 ontving zij de Carnegie Wateler Vredesprijs.
In haar lezing zal Kaag ons meenemen in haar visie op het belang van (het opkomen voor de) vrijheid, onder meer in een internationale context, met daarbij ook een persoonlijke noot.
De Nationale Hannie Schaft Herdenking vindt op zondag 24 november 2019 plaats. Het programma wordt omlijst door diverse bijzondere muzikale optredens. Iedereen is van harte welkom op zondag 24 november in de Groenmarktkerk te Haarlem. Vrije inloop zonder aanmelding vooraf.
Woensdag 17 april was het 74 jaar geleden dat de verzetsstrijdster Hannie Schaft in de Bloemendaalse duinen werd gefusilleerd. Ter herdenking daarvan verzamelden kinderen van de Haarlemse Hannie Schaftschool zich in het Kenaupark. Aldaar treffen zij de oud-verzetsstrijder Henri Dutot voor een bijzonder ontmoeting.
Enkele jaren geleden is in het Kenaupark de Hannie Schaftboom gepland. Jaarlijks vindt daarbij op 17 april een bijzondere activiteit met kinderen van de Haarlemse Hannie Schafschool plaats. Deze keer ontmoeten zij de heer Henri Dutot. De nu 95-jarige Haarlemmer sloot zich op 16 jarige leeftijd aan bij het Haarlemse verzet. Dat was voor hem eigenlijk een vanzelfsprekendheid, zo vertelt hij. Dhr. Dutot kan heel moeilijk tegen onrecht. Het saboteren van de Duitse bezetters was voor hem dan ook eigenlijk geen keuze.
Gedurende bijna een uur stellen de kinderen hem allerlei vragen. Van “had u huisdieren” en “wat was het gevaarlijkste dat u heeft gedaan” tot “heeft u ook mensen doodgeschoten”. De nog altijd vitale oud-verzetsstrijder beantwoordt elke vraag. Belangrijkste les die hij de kinderen mee wil geven, is het niet opgeven en altijd doorgaan om te idealen te realiseren.
De kinderen zijn onder de indruk van de verhalen. Na afloop staan de kinderen in een kring om dhr. Dutot heen om na te praten. Daarbij is iedereen van een lekker ijsje van de Haarlemse ijssalon Garrone voorzien. Het ijs is oranje gekleurd. Dat was ook in een oorlog een keer het geval, zo verhaalt dhr. Dutot. Een bekende ijsmaker uit de Grote Houtstraat verkocht toen op Koninginnedag oranjegekleurd ijs. Daardoor liepen al snel velen op de Grote Markt en in de Grote Houtstraat met oranje ijsjes. Op deze manieren voelden veel Haarlemmers zich in hun stille protest tegen de bezetters verbonden met elkaar. Volgens Dutot kan verzet dan ook in eenvoudige dingen zitten.
“Je
kan de man wel weghalen bij de begraafplaats, maar de begraafplaats niet uit de
man”
Zo sluit de beheerder van de Eerebegraafplaats
in Bloemendaal George ten Hoope al parafraserend zijn loopbaan na 29 jaar af.
Hij begint met zijn vrouw Anneke een nieuw leven in Limmen. Hoewel Ten Hoope “pas” in 1991 begon als
beheerder van de Eerebegraafplaats, was deze bijzondere plek voor hem bekend
terrein. In feite trad hij in de voetsporen van zijn vader. Die was tot 1971
beheerder geweest. Zo kwam het dat ten Hoope in 1950 werd geboren bij de
Eerebegraafplaats.
Kader – Achtergrond Hannie Schafts graf op
Eerebegraafplaats Op de ingetogen en tegelijkertijd
indrukwekkende Eerebegraafplaats in Overveen, gemeente Bloemendaal, liggen 372
Nederlandse verzetsstrijders begraven[2].
Een daarvan, de enige vrouw, is Hannie Schaft. Zij werd op 27 november 1945 op
deze bijzondere locatie herbegraven. De herbegrafenis vond destijds plaats in
aanwezigheid van Koningin Wilhelmina, kroonprinses Juliana, prins Bernard en
minister-president Schermerhorn[3].
Eerder dat jaar, op 17 april, werd het “meisje met het rode haar” in diezelfde
Bloemendaalse duinen gefusilleerd. Dat was een kleine twee kilometer van haar
laatste rustplaats. De Nederlandse SD-er Maarten Kuiper doodde haar met zijn
machinepistool, waarna ze ter plekke in een kuil werd begraven. Met haar
leven bracht Hannie Schaft, zoals honderden andere verzetsstrijders, het
zwaarste offer voor onze vrijheid. Op elke laatste zondag van november vindt op
de Eerebegraafplaats een kranslegging plaats bij het graf van Hannie Schaft.
Het gezin waarin hij ter wereld kwam, was
enkele jaren eerder vanuit de Lourens Kosterstraat in Haarlem, verhuisd naar de
dienstwoning bij de Eerebegraafplaats.
Zijn vader had de aanleg van de
Eerebegraafplaats begeleid. Met restmaterialen bouwde de aannemer
tegelijkertijd een dienstwoning voor de aan te stellen beheerder. Dat T
ten Hoope senior dit zou worden, lag eigenlijk voor de hand. Hij was enerzijds
al lang actief in de uitvaartbranche. Anderzijds was hij nauw betrokken bij het
verzet (zie kader). In die hoedanigheid hielp hij mee bij alle 422 opgravingen
van gefusilleerde verzetsstrijders in de Bloemendaalse duinen[4].
Op de beelden die Pinkeltje-auteur en amateurfilmer Dick Laan hierbij schoot,
is Ten Hoope sr. te zien. Daarbij wordt het de kijker direct duidelijk dat deze
opgravingen, die in de periode van vlak na de bevrijding tot in augustus 1945
plaatsvonden, een mentaal bijzonder aangrijpende aangelegenheid moeten zijn
geweest.
Ten Hoope sr. is hierdoor voor
de rest van zijn leven getekend, zo geeft zijn zoon aan. Het leidde ook tot een
breuk tussen zijn vader en moeder.
Kader – Ten Hoope sr. verrichtte werk voor
het verzet Ten Hoope sr. had in de oorlog een eigen
bootdienst voor het vervoer van vee. Tegelijkertijd was hij koetsier bij de
Haarlemse firma Feije voor trouwerijen en begrafenissen[5].
Het was dan ook begrijpelijk dat het verzet hem benaderde. En met succes; Ten
Hoope hield zich al snel bezig met het illegaal vervoeren van onderduikers,
wapens en munitie. Twee keer werd hij daarbij opgepakt. En beide keren wist hij
te ontsnappen. De eerste keer was bij de sluis in Nauerna in de Zaanstreek.
Aldaar wachtten de Duitsers zijn boot in de winterkou op; ze wisten van zijn
komst. De sluiswachter voerde de Duitse officieren tijdens de ondervraging van Ten
Hoope in het kantoortje bij de sluis echter dronken. Toen ze in slaap waren
gesukkeld, kon hij ontsnappen. De tweede keer werd Ten Hoope met zijn boot in de
sluis van Spaarndam gesnapt. Hij zou naar het SD-kantoor aan het Kenaupark in
Haarlem voor ondervraging worden gebracht. Dat betekende weinig goeds. Ten
Hoope wist de Duitse officieren echter te overmeesteren, waarbij hij zich
genoodzaakt zag beiden met hun eigen wapen te doodden. Daarna is hij
ondergedoken.
Gestolen grafsteen Een van de verzetsstrijders die Ten Hoope sr.
heeft opgegraven en daarna herbegroef, was Hannie Schaft. Zij werd volgens Ten
Hoope op vrijdag 1 juni 1945 op aanwijzingen van SD-er Kuiper gevonden in haar
circa 60 centimeter diepe graf. De patholoog-anatoom stelde vervolgens vast dat
ze met twee kogels in haar hoofd om het leven was gebracht. Ten Hoope jr. vermoedt
dat het lichaam van Hannie Schaft naar de opgraving tijdelijk naar de
begraafplaats aan de Kleverlaan is gebracht[6].
Bijna een half jaar later is ze op 27 november 1945 op de Eerebegraafplaats
herbegraven. De steen die daarna op haar graf werd geplaatst, is overigens in
de jaren ’80 gestolen, zo meldt Ten Hoope. Deze is later op het strand weer
teruggevonden. Toen lag op het graf echter inmiddels een nieuwe steen, die de
firma Swaalf uit Haarlem had gemaakt. Ten Hoope heeft geen idee waar de
originele steen is gebleven. Deze is nooit teruggeplaatst (mogelijk was deze
beschadigd).
Bijzondere bezoekers Ten Hoope bracht in zijn jeugd veel tijd met
zijn vader door tijdens diens werkzaamheden op en rond de Eerebegraafplaats. Op
deze manier kwam hij bijzonder veel te weten. Tevens ontmoette hij vaak familieleden,
vrienden en oud-medeverzetsstrijders die de graven kwamen bezoeken. Zo heeft
Ten Hoope als kind de ouders van Hannie Schaft ontmoet[7].
Het waren volgens hem gebroken mensen door het grote verlies van hun twee
geliefde dochters. In de zeventiger jaren zijn ze kinderloos gestorven. Ook de
langjarige minister Joseph Luns van Buitenlandse Zaken, oud-schrijver en
columnist Godfried Bomans en cabaretier Toon Hermans kwamen vaak langs, op de
Eerebegraafplaats en ook bij de familie Ten Hoope thuis. Dat deze bezoeken niet
tot een enkele keer beperkt bleven, blijkt wel uit het feit dat Hermans’
biograaf bij Ten Hoope langs is geweest om achtergrondinformatie over deze
bezoeken te vergaren. Meer recent zijn de spelers van de in Valkenburg
draaiende musical Soldaat van Oranje
in Overveen langs geweest. Dit was tijdens de opnames voor de RTL-serie Ereveld
Vol Leven. Een aantal jonge crewleden kreeg het daarbij
emotioneel te kwaad, toen zij de vele graven van de vaak jong gestorven
verzetsstrijders zagen. Zelf beleefde Ten Hoope zo’n moment bij de opnames voor
de documentaire over de eveneens
in Bloemendaal begraven verzetsheld Johannes Post. (Deze Documentaire wordt op 29 april 2019 bij
het programma 2Doc om 21.00 uur uitgezonden). Ten Hoope speelde een
van de verzetsstrijders die in de duinen zou worden geëxecuteerd. De spanning
liep daarbij hoog op toen hij samen met anderen in een kuil wachtte op de
naderende dood.
Van
vechtpak tot smoking Formeel
is Ten Hoope voor 12 uur per week als beheerder in dienst van de Stichting
’40-’45. Feitelijk liggen de kaarten anders. Het zijn van beheerder betekent in
de praktijk volgens Ten Hoope dat je het gehele jaar door 24/7 dienst hebt. Hij
opent elke dag ’s morgens het toegangshek dat hij de avond ervoor heeft
gesloten en hijst dagelijks de Nederlandse driekleur. Verder zorgt Ten Hoope
voor orde en veiligheid op de Eerebegraafplaats. Want hoewel in het algemeen de
meesten deze plaats met respect benaderen, heeft hij in de afgelopen decennia
helaas soms minder fraaie zaken meegemaakt. Denk aan drugs dealen, vandalisme
en afvaldumping. Ook is hij ‘gastheer’ voor de vele bezoekers. De drukst
bezochte herdenking is die op 4 mei. Elk jaar trekt de Nationale Dodenherdenking zo’n 5.000 deelnemers naar
Bloemendaal. Tevens ontvangt Ten Hoope in de weken voor en na de
Dodenherdenking leerlingen van groep 8 van in totaal 36 scholen uit de regio.
Hetzelfde geldt voor zijn ‘optreden’ bij afzonderlijke herdenkingen, zoals de
jaarlijkse zo geheten Parool-herdenking
op 5 februari. Ook bij de kranslegging in het laatste weekend van
november op het graf van Hannie Schaft zorgt Ten Hoope elk jaar voor de
plechtige omlijsting. Van deze herdenking, die sinds 1982 plaatsvindt, kende
Ten Hoope de gezusters en medeverzetsstrijders en vriendinnen van Hannie
Schaft: Freddie Dekker-Oversteegen en Truus Menger-Oversteegen. Hoewel hij hen
in de loop der jaren ouder heeft zien worden, bleven ze tot hun dood van binnen
nog steeds strijdbaar en taai van geest. Ze zeiden vrijwel ook altijd tegen hem
“zo jongen, zorg je goed voor haar!”.
Moeilijker
het “verhaal” over te dragen Tijdens
de rondleidingen die hij aan scholieren geeft, spreekt Ten Hoope meestal de
hoop uit dat over 100 jaar de
Eerebegraafplaats er nog zo bijligt als vandaag. En dat Nederlanders op 4 mei
nog steeds de doden uit de Tweede Wereldoorlog herdenken. Op de vervolgens
vrijwel altijd volgende vraag van kinderen over het waarom, is Ten Hoope
helder. Dat zou namelijk betekenen dat de Tweede Wereldoorlog de laatste oorlog
op Nederlandse bodem is geweest. Dat we sindsdien vrede in West-Europa kennen.
Tegelijkertijd vindt Ten Hoope het tegenwoordig lastiger geworden het ‘verhaal’
over de oorlog over te brengen op jonge generaties. Het is moeilijk bij huidige
scholieren ‘binnen te komen’, het voor hen invoelbaar te maken. De oorlog is
voor hen zo lang geleden. De eerste generatie is bijna uitgestorven, waardoor
scholieren geen familielid meer hebben die hen het verhaal kan vertellen.
Positief is daarom volgens Ten Hoope dat bijvoorbeeld het Verzetsmuseum in
Amsterdam een junior-afdeling heeft ingericht. Zulke initiatieven zijn
nodig om effectief de ‘boodschap’ over te dragen. Want datgene wat in de wereld
gebeurt, stemt Ten Hoope niet altijd positief. Als hij nadenkt over waar ‘we’
over 10 of 20 jaar zouden kunnen staan, baart dat hem geregeld zorgen. Er is
veel haat en nijd, de cohesie in het Westen wordt minder, terwijl de onderlinge
strijd juist toeneemt. Zij wordt ook op een grove manier veelal uitgesproken.
Dubbel
afscheid 2019
wordt voor Ten Hoope en zijn vrouw Anneke een dubbel afscheid. Ze vertrekken
namelijk ook uit Ten Hoopes geboortehuis, dat tegelijkertijd de dienstwoning op
de Eerebegraafplaats aan de Zeeweg is. Eind dit jaar verhuizen ze naar het
Noord-Hollandse Limmen*. Dit 7.000 inwoners tellende dorp, een van de oudste
van de provincie, is eveneens een Zeeweg rijk. Wie Ten Hoope zal opvolgen, is
nog onbekend. Onbekend is eveneens of Ten Hoope iets gaat doen met de schat aan
informatie die hij meedraagt. Want dat werd ons tijdens het gesprek wel
duidelijk. Sommigen hebben hem al de suggestie gegeven een boek te schrijven.
Hij sluit dit niet uit. Gelukkig maar. Want het zou immers zonde zijn als zijn
kennis verloren zou gaan.
[2] Op in totaal 45
locaties in de duinen zijn 422 slachtoffers gevonden. Van hen zijn 372
herbegraven op de Eerebegraafplaats Bloemendaal; de overige verzetsstrijders
zijn bijgezet in een familiegraf of zijn herbegraven in de gemeente van
herkomst (bron: Wikipedia,
2019).
[3] Daarbij stonden vanaf
de Grote of Sint-Bavo Kerk aan de Grote Markt in Haarlem tot aan de
Eerebegraafplaats aaneengesloten rijen van mensen om haar de laatste eer te
bewijzen.
[4] In de eerste
oorlogsjaren werden de omgebrachte verzetslieden vaak nog gecremeerd in o.a.
Driehuis-Westerveld. Toen fossiele brandstoffen in de loop van de oorlog
schaarser werden, begonnen de Duitsers met het begraven van gefusilleerde verzetsstrijders
in de duinen.
[5] Ten Hoopes moeder had
een eigen manufacturenwinkel in de Haarlemse Lourens Kostersstraat (de familie
woonde boven deze winkel). Hun buurman was NSB-lid. Deze hoorde Ten Hoopes
moeder geregeld en zonder twijfel tot zijn grote genoegen de melodie van
“Deutschland, Deutschland über alles” op haar piano spelen. Dat de familie Ten
Hoope daarbij “Deutschland, Deutschland, unter alles” zong, hoorde hij echter
niet.
[6] Haar vader
identificeerde haar volgens Ten Hoope op 20 juli 1945 als zijn dochter Jannetje
Johanna Schaft. Hiermee had hij ook zijn tweede dochter verloren. Hannies
oudere en enige zus was voor de oorlog aan difterie gestorven.
[7] Hannie Schafts ouders woonden in Haarlem. Na de lagere school ging ze naar de HBS aan het Santpoorterplein, vlak bij het huis van haar ouders in de van Dortstraat nr. 60 in Haarlem. Toen ze 18 jaar was ging ze rechten studeren aan de gemeentelijke Universiteit van Amsterdam. In juli 1940 legde zij het kandidaatsexamen af. Zij was in die tijd lid van de Amsterdamse Vrouwelijke Studenten Vereniging (AVSV). In 1940 was ze betrokken bij de oprichting van het nieuwe dispuut genaamd GEMMA. Ze weigerde echter in het voorjaar van 1943 de loyaliteitsverklaring te tekenen, omdat ze moest verklaren dat ze geen handelingen zou verrichten tegen het Duitse leger. Om die reden was ze gedwongen haar studie af te breken.
