Speech voorzitter Jeroen Pliester

uitgesproken tijdens de Nationale Hannie Schaft herdenking op 26 november 2023

Stelt u zich deze situatie voor.

Het is 1945 in Nederland. De Duitse bezetter heeft Nederland al jaren in zijn greep. Onder die omstandigheden kregen verzetsstrijders Hannie Schaft en de zussen Truus en Freddie Oversteegen van hun Verzetscommandant de opdracht om de kinderen van Rijkscommissaris Seyss-Inquart te ontvoeren. Seyss-Inquart was de Duitse voorman van de bezetter in Nederland, een extreme hardliner. De 3 nog jonge vrouwen hadden al veel verzetsacties achter de rug, inclusief liquidaties. Echter, toen zij deze ontvoeringsopdracht kregen weigerden de vrouwen, onder aanvoering van Freddie. Dit ging hen een stap te ver. Hun Commandant ging ervan uit dat de ontvoerde kinderen geruild konden worden tegen veel gevangen genomen verzetsstrijders. Dus je zou zeggen dat dit de vrouwen aan het hart ging en ze daarom wel open zouden staan voor deze actie. Maar nee, volgens hen waren kinderen onschuldig. Ze mochten nooit betrokken worden bij hun strijd. Kinderen bleven mensen, onschuldige mensen, óók kinderen van de vijand. Hun commandant speelde het spel hard en dreigde hen dan te laten executeren, maar de vrouwen waren niet over te halen. Truus en Freddie hadden immers hun moeder beloofd mens te blijven, ongeacht de omstandigheden.

En dan, naar het nu.

De oorlog in de Oekraïne is zijn 2^e jaar al ingegaan. De strijd is inmiddels verder opgevoerd en duizenden jonge soldaten, naast burgers, verliezen wekelijks hun leven. Oorlog is en blijft altijd gruwelijk. Onlangs is daar een andere oorlog bijgekomen, in Israel en de Gazastrook. Het al langer sluimerende conflict is op een verschrikkelijke wijze uitgebarsten door de slachting en ontvoering van babies tot senioren, en de daaropvolgende militaire acties. Dit conflict roept felle reacties op in diverse landen, ook in landen, die niet direct erbij betrokken zijn. Hevige polemieken zijn aan de orde van de dag, naast bedreigingen: Joodse kinderen in Nederland, die van school gehaald worden vanwege pesten of erger. Joodse studenten op onder meer Amerikaanse universiteiten, die belaagd worden. Vrouwen met hoofddoek, die bespuugd worden. Om slechts enkele voorbeelden te noemen. Hier worden groepen gelabeld, zoals: ‘ben je Jood, dan sta je achter de Israel politiek’.

Ieder weldenkend mens beseft dat dit even onzinnig is als ‘ben je Moslim, dan sta je achter de 11 september terreuraanslagen of Bataclan“. Alles gevat in one-liners: labeltje opplakken en uitsluiten maar.

Ja maar…!? Hannie Schaft overleefde de oorlog niet, maar Truus en Freddie wel. Ik heb het voorrecht gehad veel gesprekken met hen te kunnen voeren: standvastige vrouwen, die bereid waren heel ver te gaan om de gruwelijke Duitse bezetting tot een einde te brengen. Ze kwamen zo op voor onze vrijheid. Maar tóch waren er grenzen. Je moest altijd mens blijven. In gesprekken na de oorlog bevestigden zij die diepgevoelde normen. Ook in het omarmen van andersdenkenden, mensen van alle religies, en met respect voor ieders vrijheid. Daarbij zag rechtenstudent Hannie Schaft nog eens extra het belang in van een democratische rechtsstaat: de spelregels van de vrijheid. Zonder dat ben je immers overgeleverd aan willekeur, zo niet erger.

Iemand op basis van 1 kenmerk van zijn of haar wezen, zoals bijvoorbeeld geloof, of ras, of geaardheid uitsluiten. Waar eindigt het? Schrijver en programmamaker Abdelkader Benali zal wat later vanmiddag in de Hannie Schaftlezing hier op zijn geheel eigen wijze over verhalen.

Truus Menger-Oversteegen stelde na de oorlog in haar vele lezingen op scholen, dat pesten, het op kleine schaal uitsluiten van iemand, het begin is van fascisme. Zij kon het weten…

Een verhelderend inzicht voor iedereen, ook in Nederland, die bij de huidige conflicten betrokken is of zich betrokken voelt. Het is aan ons om in vrijheid van mening te verschillen, de rechtsstaat te respecteren en vooral te zoeken naar het menselijke, het sprankje hoop om hier op de een of andere wijze uit te komen… Hoognodig in een toch al sterk gepolariseerde wereld.

In al dit tumult kunnen Hannie, Truus en Freddie zowel een les als inspiratie zijn voor alle betrokkenen, velen vaak uitgedost in het tenue van het eigen gelijk. Op naar inspiratie op de schoolpleinen – jong geleerd, oud gedaan – en in buurten in ons land. Onze documentaire en bijbehorend lesprogramma getiteld ‘hoe Hannie ben jij?” heeft als doel hieraan ook een bijdrage te leveren. Bedenk daarbij, het is in veel opzichten misschien niet ‘jouw wereld’,  maar het is zeker wel onze wereld.

Dit alles blijft voor ons als Stichting de motivatie ons te blijven inzetten voor vrijheid – een vrijheid mét verantwoordelijkheden – en op te komen tegen uitsluiting op wat voor gronden dan ook.