Truus Menger – Oversteegen
Schoten, 29 augustus 1923 – Grootebroek, 18 juni 2016

Het is al weer een jaar geleden dat Truus Menger overleed.

Truus Menger – Oversteegen, de oprichter van onze stichting, verzetsstrijdster, vriendin van Hannie Schaft en kunstenares. Truus, die door mij en door vele anderen gemist wordt. Allen op eigen wijze met hun eigen herinneringen aan haar.

Ik mis haar. Ik mis haar wijze woorden en kijk op de wereld. Ik mis haar begrijpelijke en eenvoudige uitspraken over wereldse zaken. Alleen Truus kon zulke treffende uitspraken doen.
Zo leek het althans.  

Door haar overlijden verloor de eerste generatie oorlogsmensen een groot verzetsvrouw en een inspirerende vrouw. Truus, samen met haar zus Freddie een onafscheidelijke twee-eenheid.Truus was het voorbeeld van het uitdragen van vrijheid en vrijheidsdenken. Truus, die regelmatig kinderen op scholen bezocht om over die vreselijke tijd van de oorlog te praten. Kinderen die ademloos luisterden naar de verhalen van Truus. Kinderen die gelukkig geen ervaring hebben met de duistere tijden van de oorlog. Truus liet de kinderen weten dat zij in vrijheid leven in Nederland en dat dat een groot goed is.

Truus had na de oorlog een grote wens en doel. De nieuwe generatie kinderen moet weten wat er gebeurd is in die zwarte periode. Truus verspreidde de boodschap van vrijheid via scholen en kinderen. Dat was na de oorlog haar grote passie en doel. Vertellen over de oorlog en vertellen dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Tot op hoge leeftijd heeft Truus voor veel klassen haar verhaal gedaan.

In vrijheid leven is niet vanzelfsprekend in deze wereld, zo wist Truus uit eigen ervaring. Truus Menger-Oversteegen, een sterke vrouw die wij allen missen. Truus is niet meer, maar haar sprankelende en inspirerende geest en vrijheidsdenken leven onverminderd voort.

Frits de Vries,

bestuurslid Nationale Hannie Schaft Stichting.

De gemeente Haarlem heeft het beeld “Vrouw in Verzet” genomineerd voor een compliment voor een oorlogsmonument. De Nationale Hannie Schaftherdening wordt ieder jaar afgesloten met een kranslegging bij dit beeld van Truus Menger-Oversteegen. Op de foto ziet u het monument op de dag waarop het werd onthuld door Prinses Juliana. Lees onder de foto verder waarom de gemeente Haarlem dit bijzondere monument heeft genomineerd .

De motivatie van de gemeente Haarlem voor de nominatie is zo sprekend dat wij hem hieronder graag weergeven:
“Bij vier Haarlemse oorlogsmonumenten vindt jaarlijks op 4 mei een herdenking plaats: de ‘Man voor het Vuurpeloton’ van Mari Andriessen aan de Dreef, de ‘Treurende Vrouw’ van Oswald Wenckebach aan de Westergracht, het verzetsmonument van Theodoor van Reijn bij de Jan Gijzenbrug en het oorlogsmonument in het Reinaldapark. Er is daarnaast één Haarlems oorlogsmonument waar op een andere datum dan 4 mei jaarlijks een goedbezochte herdenking plaatsvindt: het prachtige beeld in het Kenaupark ‘Vrouw in het Verzet’ van Truus Menger-Oversteegen (1923 – 2016). Dit verzetsmonument onderscheidt zich ook van de andere Haarlemse oorlogsmonumenten door de beeldhouwster: die was in de bezettingsjaren zelf actief in het Haarlems verzet en kompaan van Hannie Schaft.

De Haarlemse verzetsheldin Hannie Schaft werd in april 1945 door de bezetter geliquideerd en op 27 november 1945 herbegraven. Ter gelegenheid van die historische gebeurtenis organiseert de Stichting Nationale Hannie Schaftherdenking elk jaar eind november een indrukwekkende herdenkingsbijeenkomst in de Haarlemse Groenmarktkerk. Aansluitend vindt in het Kenaupark een kranslegging plaats bij het beeld ‘Vrouw in het Verzet’.

De altijd drukbezochte herdenkingsbijeenkomst in november staat jaarlijks in het teken van de gevolgen van uitsluiting en discrimi­natie en het belang van het opkomen voor vrijheid in al haar aspecten. De moedige rol die Hannie Schaft en de zusjes Truus en Freddie Oversteegen in het verzet speelden, sluit daarbij aan. Hun houding in de bezettingsjaren, niet wegkijken bij discriminatie en uitsluiting, dient jongere generaties tot voorbeeld.

Het beeld ‘Vrouw in het Verzet’ is extra bijzonder, omdat de beeldhouwster zelf actief was in het verzet. Tijdens de bezettingsjaren maakte Truus Oversteegen samen met haar zus Freddie en Hannie Schaft deel uit van de Haarlemse Raad van Verzet, een soort ondergronds leger dat het gebruik van wapens niet schuwde. Hannie, Truus en Freddie waren de uitzondering op de regel die gold voor dit soort moedige verzetsgroepen. Vrouwen of meisjes vervulden daarin zelden een rol. Hannie Schaft was in de bezettingsjaren de leeftijd van twintig gepasseerd, maar Truus en Freddie Oversteegen waren nog maar zestien en veertien jaar oud toen ze door de Raad van Verzet werden benaderd. Meisjes vielen niet snel op en waren daarom bij uitstek geschikt voor belangrijk koerierswerk, zoals het verspreiden van illegaal drukwerk of het transporteren van wapens. Ook deden de zusjes de voorverkenningen die nodig waren voordat een sabotageactie gepleegd kon worden, brachten ze vermomde Joodse kinderen naar een veilig adres of verleidden ze een Duitse SS-officier die vervolgens door andere leden van het verzet werd geliquideerd. Wat begon met het verspreiden van pamfletten ging geleidelijk over in de uiterste en zwaarste vorm van verzet: het gewapend verzet, met gevaar voor eigen leven. Truus en Freddie Oversteegen overleefden gelukkig de bezettingsjaren. Zoals bekend gold dat niet voor Hannie Schaft. De bezetter liquideerde haar in de duinen bij Overveen, drie weken vóór de bevrijding.

Na de oorlog wijdde Truus Menger-Oversteegen zich aan het kunstenaarschap. Op een in 1980 uitgeschreven prijsvraag ontving de gemeente Haarlem meer dan honderd ontwerpen voor een verzetsmonument op het Kenaupark. Een jury van kunstenaars, oud-leden van het verzet en een cultuurfilosoof beoordeelde de inzendingen zonder de naam van de inzenders te kennen. Het ontwerp van Truus Menger kwam als winnaar uit de bus. Haar beeld drukt de kracht uit van een dappere, kleine vrouw die het durft op te nemen tegen een oppermachtige onderdrukker en grote weerstanden en gevaren overwint. Op de sokkel staat: Vrouw in het Verzet / 1940 – 1945 / Hannie Schaft. Truus Menger droeg het beeld niet alleen op aan haar kompaan Hannie Schaft, maar aan álle vrouwen uit het verzet. Op 3 mei 1982 onthulde prinses Juliana het kunstwerk, in aanwezigheid van onder meer de beeldhouwster en burgemeester Jan Reehorst van Haarlem.

Via haar artistieke oeuvre, maar ook door de vele contacten met jongere generaties bleef Truus Menger-Oversteegen ook na de oorlog stelling nemen tegen discriminatie en uitsluiting en pleiten voor verdraagzaamheid. Om die reden ontvingen Truus en Freddie Oversteegen in april 2014 het Mobilisatie-Oorlogskruis uit handen van de minister-president.

Truus Menger-Oversteegen overleed op 18 juni 2016.”

Op 18 juni 2016 overleed ons gewaardeerde en geliefde bestuurslid, tevens oprichter, Truus Menger-Oversteegen.

De verzetsstrijdster

Truus is een van de bekendste verzetsstrijders van de Tweede Wereldoorlog.

Zij is 16 als de oorlog uitbreekt. Haar ouders zijn gescheiden, Truus en haar jongere zusje Freddie blijven bij hun moeder. Er heerst armoede, maar toch nemen ze Duitse vluchtelingen in huis. Later verspreidt Truus illegale bladen als ‘De Vonk’, ‘De Waarheid’ en de oproep tot de Februaristaking. ‘Dat ging vanzelf’ zegt ze daar later over.

In 1943 worden Truus en Freddie voorgesteld aan Hannie Schaft. Als lid van de Raad van Verzet maken ze deel uit van het gewapend verzet. Hannie wordt tegen het eind van de bezetting opgepakt en gefusilleerd. Truus moet verder met een leven ‘dat nooit meer hetzelfde zou zijn’.

Truus Oversteegen als man verkleed en Hannie Schaft

Als communiste wordt Truus in de na-oorlogse jaren geconfronteerd met de weerslag van de angsten die voortkomen uit de Koude Oorlog. Over haar verzetswerk schrijft ze in 1982 het boek ‘Toen niet, nu niet, nooit’. In dat jaar onthult Koningin Juliana het door Truus gemaakte beeld van Hannie in het Kenaupark in Haarlem.

Ter nagedachtenis aan Hannie Schaft en aan al diegenen die hun leven hebben gelaten in het verzet, richt Truus de Stichting Nationale Hannie Schaftherdenking op. De doelstellingen van het werk zijn van af het begin duidelijk: er moet worden gestreden tegen fascisme, racisme en discriminatie. Vrijheid en gelijkwaardigheid, tegen uitsluiting is haar devies. Ook is Truus de initiatiefnemer tot het oprichten van een kindertehuis voor gehandicapte kinderen in Soweto, Zuid-Afrika.

Tot medio 2011 staat Truus regelmatig voor de klas om strijdbaar en onvermoeibaar de vragen van kinderen te beantwoorden. Ook is zij een veelgevraagd gast op televisie en radio. Het Verzetsmuseum in Amsterdam heeft in 2008 een tentoonstelling over de drie verzetsvrouwen.

Op 15 april 2014 ontving zij, samen met haar zus Freddie Dekker-Oversteegen, uit handen van Minister President Mark Rutte het Mobilisatie-Oorlogskruis.

Echtgenote en moeder

Na de oorlog trouwt Truus met Piet Menger, die ze in het verzet heeft leren kennen. Ze krijgen vier kinderen: Hannie, Martin, Katinka en Peter. De kinderen worden met veel humor opgevoed, maar ook met een groot politiek bewustzijn dat hen met de paplepel werd ingegeven.

De kunstenares

Truus ontwikkelt zich tot een verdienstelijk schilder en maakt later naam als beeldhouwer. Tijdens de bezetting wordt ze daartoe al geïnspireerd door Mari Andriessen, bij wie ze een periode in de onderduik zit.
In 2010 verschijnt van haar hand de bundel ‘Op het netvlies van mijn denken’, met gedichten en plastieken van haar hand.

Het werk van Truus werd geëxposeerd in Slot Zeist en in Museum Jan van der Togt.
Haar werk gaat over fierheid, trots en innerlijke kracht. Mies Bouhuys zegt in het voorwoord van het boek ‘Truus Menger – beeldhouwster’ van Peter de Rijcke: ’Haar werk richt zich op mensen die elkaar steunen en overeind blijven in moeilijke omstandigheden’. En Jan Wolkers vertolkt kort en krachtig: ‘De granaatscherven springen er vanaf’.

Onthulling van het Beeld van Hannie Schaft op 3 mei 1982. Op de foto links Truus Menger Oversteegen, rechts prinses Juliana

Haar beeld van Hannie Schaft werd 3 mei 1982 onthult door Prinses Juliana. Bij de jaarlijkse Nationale Hannie Schaft Herdenking worden bij het beeld bloemen gelegd.

Op de grootse Hannie Schaft Herdenking in de St. Bavokerk in Haarlem op 29 November 2015 -70 jaar na dato- is zij een van de eregasten.

De Schrijfster

Een aantal boeken van haar hand is via deze website verkrijgbaar.

Wij zullen Truus heel erg missen in ons bestuur en als vriendin.
We zullen ons uiterste best doen om in haar geest de activiteiten van de stichting voort te zetten.

Nationale Hannie Schaft Stichting
Namens Bestuur en medewerkers

Jeroen Pliester, Voorzitter