Ahmed Aboutaleb: De strijd van Hannie Schaft in onze tijd

Hannie Schaftlezing 2021

Burgemeester Ahmed Aboutaleb van Rotterdam hield op zondag 28 november 2021 de Hannie Schaftlezing tijdens de Nationale Hannie Schaft Herdenking in de Groenmarktkerk in Haarlem.

“Naast de menselijke maat is vrede minstens zo belangrijk. Voor Hannie Schaft was de definitie van vrede duidelijk: de overwinning op het wrede naziregime. De vrede die ze zelf helaas niet meer mee zou maken. Maar ze zou het met me eens zijn dat in vredestijd vrede niet alleen een hooggestemd ideaal is, maar broodnodig voor een sterke samenleving. Een samenleving die bestand is tegen schokken en turbulentie van buitenaf. Vrede, dat is zoeken naar wat ons bindt in plaats van verdeelt. Vrede is elkaar niet de rug toe keren, maar de hand reiken.”

De gehele lezing van Ahmed Aboutaleb is hier terug te kijken

De lezing is hier ook terug te lezen

_{Hannie Schaftlezing van burgemeester van Rotterdam, Ahmed Aboutaleb
Uitgesproken op 28 november 2021 tijdens de Nationale Hannie Schaft Herdenking. NB: alleen het gesproken woord geldt.}

De strijd van Hannie Schaft in onze tijd

Hannie Schaft werd 101 jaar geleden geboren. 24 jaar later werd onze verzetsheldin geëxecuteerd in de duinen van Bloemendaal. Haar sterfdag is 17 april 1945, drie weken voor de capitulatie van nazi-Duitsland.

Ze zag haar dood met opgeheven hoofd tegemoet. Strijdbaar tot de laatste snik.

Dankzij boeken, films en deze herdenking is het leven van Hannie Schaft aan de vergetelheid ontrukt. Het leven van een dappere vrouw die de hoogste prijs betaalde voor haar principes; met haar leven. Een leven dat ons een spiegel voorhoudt: wat zouden wij doen als we in haar schoenen zouden staan? Hoeveel offers zijn wij bereid te brengen voor de goede zaak?

De goede zaak was in de Tweede Wereldoorlog glashelder. Hannie Schaft hielp haar joodse vriendinnen aan onderduikadressen, bracht verzetskranten rond, stal persoonsbewijzen. Ze streed voor een vrije, sociale samenleving, uiteindelijk met wapens. Ze was tot alles bereid om het kwaad te bestrijden en deed dat ook.

Maar wat is het kwaad nu? Hoe zou Hannie Schaft kijken naar onze tijd? Ze zou zich zeker zorgen maken over klimaatverandering, en de gevolgen daarvan voor de armste mensen in deze wereld. Mensen die hun kleine akkers zien verdrogen of hun schamele huizen in zee zien verdwijnen.

Ze zou verontwaardigd en boos zijn. Omdat deze mensen, die part noch deel hebben aan de keerzijde van onze industriële welvaart, de dupe worden. In Greta Thunberg zou ze een geestverwant zien, vermoed ik. Een onbaatzuchtige, idealistische jonge vrouw die strijdt voor een duurzame wereld.

Ik zag Hannie Schaft lopen tussen de Poolse vrijwilligers aan de grens met Belarus, waar duizenden migranten onder erbarmelijke omstandigheden waren ingesloten. Europa ziet een migratiecrisis, de lokale bewoners de gevolgen daarvan: menselijk leed. Velen helpen zo goed en kwaad als dat kan. Hannie deed een groen lichtje aan in haar huis, om aan te geven dat vluchtelingen welkom zijn, en veilig.

Ze zou zich ook zorgen maken over het populisme, en landen waar populistische leiders aan de macht zijn. Leiders die morrelen aan onze democratische waarden. Mannen – het zijn altijd mannen – die alleen kunnen nemen in plaats van delen. Die bang zijn voor kritiek, omdat ze geen verhaal hebben, behalve sprookjes en leugens die verdeeldheid zaaien. Hannie Schaft ziet geestverwanten in alle journalisten, in alle mensen die strijden voor vrijheid en gerechtigheid.

Het zijn bepaald geen kleine zaken die wereldwijd spelen. En dan heb ik nog niet eens de covid-pandemie genoemd, die zo’n zware wissel trekt op de gezondheidszorg en de samenleving. Het Rotterdamse college van B en W heeft twee weken geleden besloten om de agenda’s drastisch om te gooien. We werken zo veel mogelijk thuis, zoals de overheid dat van ons vraagt. Helaas kan ik daardoor niet live aanwezig zijn in deze prachtige kerk in Haarlem.

Ook ons eigen land kent dossiers waar Hannie Schaft graag haar mouwen voor had opgestroopt. Moet ik ze nog noemen, de Toeslagenaffaire, haperende Jeugdzorg, witwaspraktijken, drugscriminaliteit, het gebrek aan betaalbare woningen? Iedereen kent wel iemand die hiermee te maken heeft. Iedereen voelt de ondermijnende invloed ervan op onze samenleving.

Wat deze dossiers gemeen hebben is systeemdenken en bezuinigingen. Doorgeschoten marktwerking. Bij de overheid was jarenlang automatisering het mantra. Niet om de kwaliteit van dienstverlening te verbeteren, maar uit bezuinigingsoverwegingen. Maar een computersysteem denkt niet na. De menselijke maat kun je niet programmeren.

Denk maar aan de vinkjes bij de Belastingdienst. Die maakten van cliënten potentiële fraudeurs.

Denk aan de fte’s, codes en diagnose-behandel-combinaties bij zorgverzekeraars. Patiënten gereduceerd tot kostenpost.

Denk aan de voorkeur van systeembanken voor grote marktspelers, grote beleggingen. Wij, gewone klanten, moeten straks gaan betálen voor de service van de bank, met negatieve rente. Trouwe spaarders teruggebracht tot kostenpost.

Het ontbreken van de menselijke maat op talloze terreinen heeft het vertrouwen in de overheid geschaad. Vertrouwen dat we juist zo hard nodig hebben. We staan voor de uitdaging om grote, snelle veranderingen in de samenleving in goede banen te leiden. Denk aan duurzame economische groei, armoede en het gebrek aan betaalbare woningen.

Op ingewikkelde vraagstukken zijn geen eenvoudige antwoorden mogelijk. Die kunnen we alleen oplossen in samenwerking met burgers, bedrijfsleven, het onderwijs en maatschappelijke organisaties. Zij beschikken over veel ideeën die onze samenleving beter kunnen maken. Die moeten eerder op onze tekentafels komen en getoetst worden. We moeten financiële modellen ontwerpen waarmee goede plannen zonder al te veel bestuurlijke of politieke bemoeienis gerealiseerd kunnen worden.

Maar de raderen van politieke besluitvorming lopen veel te traag. Politici zijn vaak meer bezig met hun eigen achterban dan met de samenleving. Met wat er op sociale media gebeurt. De schreeuwers en de controverse krijgen de meeste aandacht.

Daardoor hebben veel mensen vaak het gevoel niet serieus genomen te worden. De meeste mensen, die blij zijn dat ze in dit fatsoenlijke, beschaafde land wonen. Die bereid zijn voor dit prachtige land de handen uit de mouwen te steken. Juist hun ideeën en kritiek zijn belangrijke instrumenten om het beleid, en het functioneren van de overheid, te toetsen aan de menselijke maat.

De menselijke maat, dat is een fatsoenlijk leven kunnen leiden. Een opleiding, een baan en inkomen stelt je daar meestal toe in staat. Dan heb je de overheid niet of nauwelijks nodig. Veel mensen kunnen gelukkig prima hun eigen boontjes doppen. Maar er is ook een groep mensen die zich geen raad weet. Die de beschermende rol van de overheid mist. Een overheid die niet alleen zorgt voor veiligheid op straat, maar ook beschermt tegen malafide huurders, helpt bij schulden en armoede.

Er zijn veel mensen die informatie van de overheid niet begrijpen, en stress voelen als er een officiële envelop op de mat valt. Mensen die de weg niet weten naar allerlei voorzieningen waar ze recht op hebben. Laat staan dat ze voor hun belang opkomen. Juist voor hen is nabijheid van de overheid van groot belang. Een overheid die zegt: hoe kan ik u helpen? in plaats van: voldoet u aan alle regels?

Luisteren, zorgen serieus nemen, hoop en perspectief bieden. Daar begint het mee. Dat vergt geen nieuw beleid, wel een kritische kijk op onze manier van werken waarbij de focus op de menselijke maat ligt. We zeggen nu nog te vaak: het staat in de wet, ik kan niets voor u betekenen. Maar eigenlijk moeten we zeggen: juist daarom gaan we iets regelen. Alleen zo bevorderen we het herstel van vertrouwen in de overheid. In onze democratische rechtsstaat.

Naast de menselijke maat is vrede minstens zo belangrijk. Voor Hannie Schaft was de definitie van vrede duidelijk: de overwinning op het wrede naziregime. De vrede die ze zelf helaas niet meer mee zou maken. Maar ze zou het met me eens zijn dat in vredestijd vrede niet alleen een hooggestemd ideaal is, maar broodnodig voor een sterke samenleving. Een samenleving die bestand is tegen schokken en turbulentie van buitenaf. Vrede, dat is zoeken naar wat ons bindt in plaats van verdeelt. Vrede is elkaar niet de rug toe keren, maar de hand reiken.

Ontmoeting is daarvoor het belangrijkste gereedschap. Niet óver, maar mét elkaar praten, hoe netelig het gespreksonderwerp ook is. Zo bindt je de strijd aan tegen soms valse tegenstellingen die de samenleving aantasten. Juist als er spanningen zijn is het belangrijk om te werken aan gezamenlijke oplossingen.

Ik heb ’t al zo vaak meegemaakt: mensen die elkaars grootste tegenstanders lijken, blijken tijdens een gesprek meer op elkaar te lijken dan ze dachten. We zijn immers allemaal mensen. Mensen die dromen over een goede toekomst voor onszelf, onze kinderen, onze planeet. Als we elkaar daarin vinden, elkaar daarbij helpen, kunnen we het kwade overwinnen.

In mijn ooghoek zie ik Hannie knikken.